Boekvertaling – vertalers met de billen bloot
Als ik aan een boekvertaling bezig ben, heb ik daar graag een kop thee en een stuk chocolade bij. Ik ben eraan verslaafd. Oei, is dat een van de zeven hoofdzonden?
Ook de literaire vertaaldagen stonden dit jaar in het teken van zonden en vertalers konden deze dag boete doen.
Er passeerden heel wat mythes en taboes de revue. Literair vertalen is een kunst – Nee hoor een ambacht. Je moet een boek eerst helemaal lezen, voordat je aan de boekvertaling begint. Om het goed te kunnen vertalen, moet je het mooi vinden. En boekvertaling maak je het best alleen, niet met meerdere vertalers tegelijk uit. Alles uit het origineel moet erin blijven: je mag geen dingen weglaten, veranderen, of verbeteren.
Klopt dat allemaal? Doen alle vertalers dat zo? Op de symposiumdag van de literaire vertaaldagen 2014 mochten vertalers met de billen bloot en konden hun vertaalzonden opbiechten.
Ik ging er met schroom naartoe, want nadat ik het programma had gelezen met bovenstaande informatie, realiseerde ik me dat ik waarschijnlijk heel wat af zondig. En hoewel ik kinderboeken vertaal en non-fictie, voelde ik me toch aangesproken. Ik lees een boek niet altijd voordat ik het vertaal, maar begin gewoon. Ik vind ook niet alle boeken even mooi, maar neem de opdracht dan toch aan. Ik heb het dan immers vaak ook nog niet gelezen en weet pas achteraf of ik het mooi vond.
Voor mij is het een pré om onbevooroordeeld aan een boekvertaling te beginnen, blanco. Zonder alvast zenuwachtig te zijn over eventuele vertaalmoeilijkheden in de vorm van culturele verschillen of beeldspraak of veel lastige lange zinnen. Ik kom ze gaandeweg tegen, slaap er een nachtje over (of een paar), loop een blokje om … en los ze dan gaandeweg op. Op een gegeven moment dienen de oplossingen zich vanzelf aan. Want wie veel vertaalt, vindt oplossingen. Dat komt omdat vertalen een ambacht is. Het ambacht van vertaalmoeilijkheden systematisch te lijf gaan, met alle strategieën die je je bewust of onbewust hebt eigen gemaakt. En dan is het daarna de kunst om die woorden en zinsconstructies te kiezen, die het best recht doen aan de stijl en impact van het origineel.
En ja, daar sneuvelt wel eens een stukje zin bij, er gaat een grapje af en er komt er eentje bij, een foutje wordt gecorrigeerd. Is dat een zonde? Als het functioneel is, wordt het boek er alleen maar beter van. Maar mag dat wel, een boek beter maken dan het origineel? Het was een geruststelling te horen dat de meeste van mijn collega’s zich bezondigen aan dezelfde dingen als ik. Er is immers meestal helemaal geen tijd om een boek vooraf te lezen en na te denken of je het wel of niet mooi genoeg vindt. Dingen weglaten en vervangen horen tot vertaalstrategieën die soms nodig zijn, juist om recht te blijven doen aan het origineel. Maar dan dat ene ding: mag je een boek beter maken dan het origineel? Sprekers en publiek waren het erover eens: de vertaling moet net zo goed óf slecht zijn als het origineel.
Hoe zit dat bij mijn kinderboekvertalingen? Voor mij is mijn grootste doel kinderen liefde voor lezen bijbrengen, mooie, duidelijke, ontroerende teksten maken waar Nederlandse kinderen warm van worden. Het heeft geen zin een boek zo te vertalen dat het ja heel dicht bij het origineel ligt, maar voor Nederlandse kinderen niet door te komen is. Of om een foutje dat in het origineel geslopen is, er maar in te laten staan omwille van het origineel. De vertaling van een kinderboek mag op die manier beter zijn dan het origineel.
Ik kwam gerustgesteld thuis. Achter mijn laptop denk ik terug aan een geslaagde vertaaldag. Ik drink een kopje thee en neem glimlachend een groot stuk chocola …
Misschien vind je deze blogs ook leuk:
Namen vertalen in een kinderboek ; Leesplezier met detectives ; Hoe kwam jij in de kerststemming? ; Vertalersworkshop op de Bolognabookfair 2014
