Verslag workshop vertaalstrategieën
Op 26 maart volgde ik op de kinderboekenbeurs in Bologna de lezing van Roberta Magnaghi, vertaalster, vanuit het Duits naar het Italiaans, van kinderboekenauteurs Susan Kreller en Erich Kästner. De vertaalstrategieën die ze besprak komen in het algemeen voor bij het vertalen van kinderboeken. Een kort verslag van de belangrijkste.
Kindertaal – foute zinnen
Kindertaal bevat soms zinnen die niet correct zijn, er zitten grammaticale, idiomatische of syntactische fouten in. Ook boekpersonages (kinderen) kunnen in de brontekst zo’n foute zin maken. Dan moet er in de vertaling ook een fout worden gemaakt, zo mogelijk dezelfde. Een voorbeeld vanuit het Duits naar het Italiaans: meine Mutter ist ganz tot / [vert.] mia madre è tutta morta.
Kindertaal – spreektaal
In de doeltekst moet de spreektaal die de kinderen gebruiken volledig genaturaliseerd worden, dat wil zeggen worden aangepast naar spreektaal van de doeltaalkinderen. De vertaling moet in de oren van de lezertjes net zo vertrouwd klinken als het origineel op haar lezertjes. De kindertaal uit de brontekst kan nagenoeg nooit letterlijk vertaald worden. Het is dan belangrijk dat de vertaler goed voor ogen houdt wat de leeftijd is van de beoogde doeltaallezer, want zegswijzen verschillen nogal eens per leeftijdsgroep. Dat geldt ook voor bijvoorbeeld scheldwoorden. Misschien is er wel een equivalent voor een gebruikt scheldwoord in de doeltaal, maar wordt dit helemaal niet gebruikt door de doeltaalkinderen. Het scheldwoord kan in de vertaling totaal misplaatst en een echte misser zijn, ook al is de vertaling sec correct.
Naturaliseren in de vertaling – voeding
Ook bij eten en drinken gaat het erom hoe vertrouwd kinderen ermee zijn: welk beeld roept een bepaald snoepgoed of drankje op? Je moet voorkomen dat in de vertaling een vervreemdend effect ontstaat als de auteur juist voor vertrouwdheid wilde zorgen. Magnaghi geeft het voorbeeld van het kind dat op de markt Pretzel und Limonade krijgt. Zij koos als vertaling focaccine e arranciata, twee voor Italiaanse kinderen bekende lekkernijen. De letterlijke vertaling ciambelline salate e limonata zou te exotisch zijn geweest voor dit boek. De letterlijke betekenis van Pretzel und Limonade was hier niet belangrijk, het ging erom dat het kind op de markt iets kreeg wat kinderen op de markt vaker krijgen. En lekker vinden.
Dat de betekenis niet van belang is, is natuurlijk een voorwaarde om op deze manier te kunnen naturaliseren.
Woordspelingen vertalen – grapje of informatie?
Woordspelingen zijn altijd lastig, niet alleen in kinderboeken. Maar in kinderboeken zijn ze wel extra lastig, omdat kinderen een kleiner referentiekader hebben. De woordspeling kan in elk geval nooit letterlijk vertaald worden, want de kans dat de kinderen de betekenis dan niet vatten is te groot. Als de informatie uit de woordspeling verder niet belangrijk is, kun je ervoor kiezen een andere woordspeling te maken met dezelfde of met andere woorden. Er staat dan in de vertaling op dezelfde plek een grapje als in het origineel.
Als de informatie wel van belang is, zijn er twee mogelijkheden: 1. Je laat de woordspeling vallen en geeft de informatie letterlijk weer; op een andere plek in de vertaling moet dan alsnog een (andere) woordspeling worden gemaakt. 2. Je vertaalt de woordspeling met een andere woordspeling of grapje en geeft de informatie op een andere manier weer in de vertaling. Bij deze manier kan het nodig zijn om tekst toe te voegen aan de vertaling. Let op dat dat kan in de vormgeving!
Namen – vertalen, naturaliseren of aanpassen?
Eigennamen worden niet vertaald, tenzij de naam, of de klank ervan een betekenis hebben in de tekst die de naam in de doeltaal niet heeft. (Hierover gaat mijn blog Namen vertalen. Wel kun je er voor kiezen om de schrijfwijze van een naam licht aan te passen, wanneer de doeltaallezertjes te veel moeite zouden hebben met de uitspraak. Zo werd Trauschel in de Italiaanse vertaling Traudel.
Als het boek, bijvoorbeeld voor heel jonge kinderen, helemaal genaturaliseerd wordt, is het raadzaam ook alle namen te naturaliseren. Hier ging de workshop verder niet in.
Zegswijzen vertalen
Gezegdes en spreekwoorden vertaal je natuurlijk altijd met een equivalent in de doeltaal en nooit letterlijk. Ook hier is het weer opletten dat het voor de doeltaalkinderen een enigszins bekend gezegde of spreekwoord is. Tenminste als het dat in de brontaal ook was. Soms is er geen bestaand gezegde in de doeltaal voor handen. Dan moet je in elk geval de informatie overbrengen, maar het beeld alleen als dat duidelijk genoeg is. Zo niet, kies dan een ander beeld.
Magnaghi gaf als voorbeeld uit de Duitste tekst: Du bist als Kind zu heiss gebadet worden. In haar vertaling werd dat Ti hanno sbattuto la testa da bambino.
Fiera del libro – Bologna 2014
De Boekenbeurs in Bologna biedt, naast veel informatie over nieuwe kinderboeken, interessante workshops voor vertalers, auteurs en illustratoren van kinderboeken.
